Ol' Man River

Στις 27 Δεκεμβρίου του 1927 το κοινό του Broadway έμεινε άφωνο όταν άνοιξε η αυλαία της πρώτης πράξης του musical Showboat. Οι θεατές αντίκρυσαν για πρώτη φορά έναν μεικτό θίασο μαύρων και λευκών και οι στίχοι του πρώτου τραγουδιού -ενός μουσικού θέματος που επαναλαμβάνεται συχνά ως leitmotif στο έργο- έθεσαν το πλαίσιο για ένα musical με διαφορετικό περιοεχόμενο από το συνηθισμένο. Το σκηνικό αναπαριστούσε ένα λιμάνι του Μισσισσιπή και Αφροαμερικανούς εργάτες που τραγουδούσαν:

Colored folks work on de Mississippi,

Colored folks work while de white folks play,

Pullin' dose boats from de dawn to sunset,

Gittin' no rest till de judgement day.

Οι έγχρωμοι δουλεύουν στον Μισσισσιπή

Οι έγχρωμοι δουλεύουν όσο οι λευκοί παίζουν,

Τραβώντας τις βάρκες από την αυγή μέχρι την δύση,

Χωρίς ξεκούραση μέχρι την μέρα της κρίσης.

Ήταν η πρώτη φορά που η βιομηχανία του θεάματος ασχολήθηκε με ένα τόσο “ακραίο” για την εποχή θέμα, όπως η παρουσίαση της σκλαβιάς και της ζωής των μαύρων εργατών. Το κομμάτι Ol' Man River απέκτησε γρήγορα συμβολικές διαστάσεις, ιδιαίτερα μετά την ερμηνεία του Paul Robeson στο Λονδίνο το 1928, στο Broadway το 1932 και στην κινηματογραφική εκδοχή του Showboat, γυρισμένη το 1936. To Ol' Man River περιγράφει την σκληρή ζωή ενός μαύρου ναυτεργάτη σε αντιπαραβολή με την ήρεμη και “ανέμελη” ροή του Μισσισσιπή.

Ο Paul Robeson δεν ήταν κάποιος τυχαίος ηθοποιός του Broadway. Ένας από τους πρώτους μαύρους που φοίτησε σε “πρωτοκλασάτα” πανεπιστήμια (Rutgers & Columbia University), o πρώτος μαύρος που υποδήθηκε τον Οθέλλο του Shakespear, δικηγόρος, υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνδικαλιστής, εκφραστής ριζοσπαστικών απόψεων, βραβευμένος με το βραβείο Lenin. Ο Robeson ήταν το ιδανικό θύμα του ΜακΚαρθισμού που πήγαινε γυρεύοντας όταν τραγουδούσε εθελοντικά σε συγκεντρώσεις συνδικάτων μεταλλορύχων στη Βρετανία, όταν στήριζε την ταξιαρχία “Αβραάμ Λινκολν” (αμερικανοί εθελοντές στον Ισπανικό Εμφύλιο) και όταν κατηγορούσε τις ΗΠΑ για γενοκτονία των Αφροαμερικανών με διαβήματα στον ΟΗΕ.

Ως αποτέλεσμα, κατέθετε κάθε λίγο στις περίφημες “Επιτροπες Αντι-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων” του ΜακΚαρθυ, παρακολουθούνταν συστηματικά από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας και κατακεραυνόνωνταν δημόσια από ακροδεξιούς γερουσιαστές που θεωρούσαν την πρόταση για νόμο κατά του λιντσαρίσματος “ακραία”. Σταδιακά απομονώθηκε από τα media και το 1950 του απαγορεύθηκε η έξοδος από την χώρα, με την δικαιολογία οτι η μεταχείριση των μαύρων στις ΗΠΑ είναι “οικογενειακή υπόθεση” και δεν πρέπει να γίνεται γνωστή στο εξωτερικό.

Ο Robeson απάντησε οργανώνοντας μια συναυλία στα σύνορα του Καναδά και των ΗΠΑ, που παρακολούθησαν περίπου 40.000 άτομα. Η απαγόρευση εξόδου έληξε το 1958.

Ήδη από το 1938 ο Robeson, σε απάντηση των κατακριτών του, είχε αρχίσει να αλλάζει τους στίχους του Ol' Man River. Στην δική του εκδοχή, ο μαύρος εργάτης δεν “ζήλευε” πλέον την ηρεμία του Μισσισσιπή, αλλά έπαιρνε ενεργή στάση απέναντι στην εκμετάλλευσή του από τους λευκούς. Η πιο γνωστή αλλαγή ήταν στους στίχους:

Ah gits weary / An' sick of tryin'; / Ah'm tired of livin' / An skeered of dyin', / But Ol' Man River, / He jes' keeps rolling along! (Είμαι εξαντλημένος/ Και βαρέθηκα να προσπαθώ/ Κουράστηκα να ζώ/ Και φοβάμαι να πεθάνω/ Αλλά ο γέρος ποταμός/ Απλά συνεχίζει να κυλά)

Στην εκδοχή του Robeson οι στίχοι έγιναν

But I keeps laffin'/ Instead of cryin' / I must keep fightin'; / Until I'm dyin', / And Ol' Man River, / He'll just keep rollin' along! (Αλλά εγώ συνεχίζω να γελάω/ Αντί να κλαίω/ Πρέπει να συνεχίσω να μάχομαι/ Μέχρι να πεθάνω/ Και ο γέρος ποταμός/ Απλά συνεχίζει να κυλά).

Dere's an ol' man called de Mississippi
Dat's de ol' man dat I'd like to be!
What does he care if de world's got troubles?
What does he care if de land ain't free?

Είναι ένας γέρος που τον λένε Μισσισιπή,

Αυτός είναι ο γέρος που θα ήθελα να είμαι,

Τι τον νοιάζει αν ο κόσμος έχει μπελάδες,

Τι τον νοιάζει αν η χώρα δεν είναι ελεύθερη.

Ol' man river,
Dat ol' man river
He mus'know sumpin'
But don't say nuthin',
He jes'keeps rollin'
He keeps on rollin' along.

Ο γέρος ποταμός,

Αυτός ο γέρος ποταμός,

Πρέπει να ξέρει κάτι,

Αλλά δεν λέει τίποτα.

Απλά κυλάει

και συνεχίζει να κυλάει μακριά.

He don' plant taters,
He don't plant cotton,
An' dem dat plants'em
is soon forgotten,
But ol'man river,
He jes keeps rollin'along.

Δεν φυτεύει πατάτες,

Δεν φυτεύει βαμβάκι,

Και αυτοί που τα φυτεύουν

Σύντομα ξεχνώνται,

Αλλά ο γέρος ποταμός,

Απλά συνεχίζει να κυλά.

You an'me, we sweat an' strain,
Body all achin' an' racket wid pain,
Tote dat barge!
Lif' dat bale!
Git a little drunk
An' you land in jail.

Εγώ κι εσύ ιδρώνουμε και προσπαθούμε,

Το σώμα ράκος από τον πόνο,

Τράβα την βάρκα!

Σήκωσε το φορτίο!

Μέθυσε λιγάκι

και θα καταλήξεις στην φυλακή.

Ah gits weary
An' sick of tryin'
Ah'm tired of livin'
An' skeered of dyin',
But ol' man river,
He jes'keeps rolling' along.

Είμαι κουρασμένος

και βαρέθηκα να προσπαθώ,

Κουράστηκα να ζω

και φοβάμαι να πεθάνω,

Αλλά ο γέρος ποταμός

Απλά συνεχίζει να κυλά.

Colored folks work on de Mississippi,
Colored folks work while de white folks play,
Pullin' dose boats from de dawn to sunset,
Gittin' no rest till de judgement day.

Οι έγχρωμοι δουλεύουν στον Μισσισσιπή,

Οι έγχρωμοι δουλεύουν όσο οι λευκοί παίζουν,

Τραβώντας τις βάρκες από την αυγή μέχρι την δύση,

Χωρίς ξεκούραση μέχρι την μέρα της κρίσης.

Don't look up
An' don't look down,
You don' dast make
De white boss frown.
Bend your knees
An'bow your head,
An' pull date rope
Until you' dead.

Μην κοιτάς ψηλά,

μην κοιτάς κάτω,

Για να μην κάνεις

Το λευκό αφεντικό να θυμώσει,

Λύγισε τα γόνατα,

Σκύψε το κεφάλι

και τράβα το σχοινί μέχρι να πεθάνεις.

Let me go 'way from the Mississippi,
Let me go 'way from de white man boss;
Show me dat stream called de river Jordan,
Dat's de ol' stream dat I long to cross.

Άσε με να φύγω από τον Μισσισσιπή,

Άσε με να φύγω από το λευκό αφεντικό.

Δείξε μου το ποτάμι που το λένε Ιορδάνη,

Αυτό είναι το ποτάμι που θέλω να διασχίσω.